W początkowych latach życia dziecka nadmiar lub niedobór składników pokarmowych (czy też uwalnianych hormonów), może wpłynąć na stałą modyfikację szlaków metabolicznych i być przyczyną zwiększonego ryzyka powstawania chorób żywieniowozależnych w późniejszym wieku. Badania naukowe sugerują, iż u noworodków z niską masą urodzeniową zaobserwowano zwiększone ryzyko zaburzeń związanych z gospodarką węglowodanową (insulinooporność) na przestrzeni dalszych lat. Stale rosnący procent nadwagi lub otyłości u dzieci może sugerować, że w najbliższych latach znacznie wzrośnie także liczba otyłych dorosłych wraz z powikłaniami towarzyszącymi. Do poważniejszych powikłań otyłości bez wątpienia możemy zaliczyć cukrzycę typu 2.
Nadmiar masy ciała u rodziców lub zawyżony wskaźnik BMI w odniesieniu do siatek centylowych (skok krzywej powyżej 90 - nadwaga, powyżej 97 - otyłość) to najważniejsze czynniki predysponujące do wystąpienia otyłości u dzieci. Otyłość z definicji określa nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie - liczba komórek tłuszczowych (adipocytów) zwiększa się, lub istniejące komórki ulegają powiększeniu. U dzieci najczęściej występują oba mechanizmy równocześnie. Częstość występowania nadwagi lub otyłości dziecięcej, kształtuje się na poziomie kilku do kilkunastu procent (5-15%) i wzrasta wraz z wiekiem. Badania naukowe donoszą, że wczesna otyłość u dzieci rzutuje na zbyt wysoką masę ciała w okresie dojrzewania, a także w wieku dorosłym. Najczęstszą przyczyną jest otyłość tzw. prosta, wynikająca z przekarmienia dzieci (zbyt wysoka podaż energii). Otyłości towarzyszy stale zawyżony poziom insuliny (hiperinsulinizm). Zaburzenia gospodarki węglowodanowej mogą objawiać się z różnym stopniem nasilenia - od insulinooporności, przez nieprawidłową tolerancję glukozy, aż do występowania cukrzycy.Insulinooporność towarzyszy aż połowie dzieci z nadwagą lub otyłością i jest przyczyną hiperinsulinemii, która z kolei skutkuje zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań związanych z powstawaniem nadciśnienia tętniczego, zaburzeń gospodarki lipidowej, miażdżycowej przebudowy tętnic i śródbłonka (choroby układu sercowo-naczyniowego), czy też policystycznych jajników. Do diagnozy można zastosować wskaźnik HOMA - wartość powyżej 2 lub 3 świadczy o insulinooporności. Należy pamiętać, iż insulinooporność początkowo nie daje żadnych objawów u dziecka. Wyjątek stanowi tzw. "rogowacenie ciemne naskórka", czyli wystąpienie na ciele pomarszczonej, ciemno zabarwionej skóry w okolicy szyi, kończyn dolnych, pach oraz narządów płciowych.
Nieprawidłową tolerancję glukozy obserwuje się znacznie rzadziej niż insulinooporność, jej częstość kształtuje się na poziomie 10-15% otyłych dzieci. Stwierdza się ją w momencie gdy glikemia na czczo (stężenie cukru we krwi) jest niższa niż 126 mg/dl (7 mmol/l), a po 2 godzinach od obciążenia organizmu glukozą poziom jej mieści się w zakresie 140 mg/dl-200 mg/dl (7,8 mmol/l - 11,1 mmom/l). Test polegający na doustnym spożyciu odpowiedniej ilości glukozy wykonuje się jednak bardzo rzadko ponieważ jest źle znoszony przez dzieci. Warto jednak zaznaczyć, iż u dzieci otyłych u których wykazano nieprawidłową tolerancję glukozy, występuje zwiększone ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 w wieku późniejszym. Zatem szybkie rozpoznanie i wprowadzenie odpowiednich nawyków żywieniowych w okresie dziecięcym mogłoby ustrzec lub znacząco opóźnić jej wystąpienie w wieku dorosłym.
Cukrzyca u dzieci i cukrzyca ciążowa - co musisz wiedzieć o 1 z najpopularniejszych chorób
Rodzicu! To Ty jesteś odpowiedzialny za wykształcenie odpowiednich nawyków żywieniowych u dziecka!
| Niedojrzałość i niewiedza dziecka uniemożliwia dokonanie działań, które mogłyby zapobiec powstawaniu otyłości i związanych z nią powikłań. Jeśli rodzice od najmłodszych lat wprowadzą odpowiednie nawyki żywieniowe to dziecko wykształci w sobie prawidłowe wzorce zdrowego odżywiania. Badania sugerują, że czynniki żywieniowe odpowiadają za powstawanie otyłości aż w 20-40%. Edukacja dotycząca zdrowego stylu życia powinna na każdym kroku podkreślać wielkość znaczenia racjonalnego żywienia oraz aktywnego spędzania czasu. |
Rodzic musi zadbać o stałe rozszerzanie wiedzy dziecka poprzez:
- stosowanie gier i zabaw mających na celu poznanie piramidy zdrowego żywienia - dziecko uczy się zalet spożycia różnych produktów np. warzyw i owoców, mleka i produktów mlecznych, produktów zbożowych
- skłanianie dziecka do aktywności fizycznej - wspólne spacery, zabawy i gry zespołowe na świeżym powietrzu, zajęcia dodatkowe np. nauka tańca, pływania,
- zabieranie dziecka na zakupy - dziecko początkowo nie jest świadome decyzji doboru produktów spożywczych, później jednak uczy się i kopiuje wzorce zachowań rodziców,
- wspólne gotowanie - dzięki niemu dziecko poznaje różnorodność produktów spożywczych, a także procesy przygotowywania potraw i rodzaj obróbki kulinarnej (np. gotowanie, unikanie smażenia),
- posiłki zjadane wspólnie z rodzicami - wykształcenie nawyku spożycia regularnych posiłków, o odpowiednim rozkładzie w ciągu dnia (śniadanie, 2 śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja).
Najważniejsze zasady diety
- Kontrolowana ilość przyjmowanych posiłków, aby zapobiec przekarmieniu. Należy unikać produktów, czy posiłków wysokokalorycznych i wysokoprzetworzonych, ponieważ są przyczyną zaburzeń regulacji mechanizmów odpowiedzialnych za zmiany ośrodków głodu i sytości. Warto przyzwyczaić dzieci do zjadania potraw urozmaiconych, zasobnych w duże ilości warzyw i owoców.
- Spożywanie posiłków o określonych porach w ciągu dnia, aby wykształcić zwyczaj regularności posiłków- nawyk czterech (pięciu) posiłków, bez podjadania pomiędzy nimi.
- Odpowiedni bilans diety - pokrycie zapotrzebowania na makroskładniki, a więc białko, tłuszcz i węglowodany, oraz mikroskładniki, czyli witaminy i składniki mineralne.
Pamiętajmy, że podstawę diety stanowią węglowodany złożone (pieczywo, makarony, kasze, ryż, ziemniaki) oraz warzywa i owoce, a także błonnik (przyjmuje się za wartość prawidłową 0,5 g/1 kg masy ciała dziecka). Węglowodany proste, te które zostały przetworzone, czyli wszelkiego rodzaju batoniki, cukierki, czekolady, ciastka powinny ulegać maksymalnemu ograniczeniu w diecie dziecka. Zawartość sacharozy (cukru) w diecie nie powinna przekraczać 10% energii (kaloryczności) dostarczanej we wszystkich posiłkach w ciągu dnia. Zaleca się, aby zrezygnować ze słodkich napojów (ze względu na wysoką zawartość cukrów) na rzecz wody mineralnej, samodzielnie przygotowanych koktajli (na bazie owoców i jogurtów naturalnych), czy też soków owocowych (bez dodatku cukru). Kształtujący się organizm wymaga dostarczenia odpowiedniej podaży białka pełnowartościowego (zwierzęcego), jego zapotrzebowanie kształtuje się w okolicach 1-1,2g/1 kg masy ciała, co stanowi około 12-15% całkowitej energii przyjmowanej w ciągu dnia. Produkty białkowe w diecie dziecka to przede wszystkich chude mięsa (piersi z kurczaka, piersi z indyka, cielęcina, chuda wołowina), ryby (łosoś, makrela, sola, dorsz), a także chude wędliny (szynka z piersi kurczaka, szynka z indyka, polędwica wieprzowa). Należy pamiętać także o jajach, mleku i produktach mlecznych (chude sery twarogowe, jogurty naturalne).
Tłuszcze powinny stanowić około 30% całkowitej podaży energii (kaloryczności) w ciągu doby. Zaleca się tłuszcze pochodzenia roślinnego (oliwa z oliwek, olej sojowy, olej z pestek dyni), masło (witaminy A,E) oraz tłuszcze z ryb, ze względu na zawartość kwasów tłuszczowych omega-3 (wykazujących szereg pozytywnych korzyści w rozwoju organizmu). Unikać należy tłuszczów nasyconych, obecnych w tłustych mięsach (wieprzowina, kaczka, gęś) oraz ich przetworach (pasztety, parówki, kiełbasy), daniach typu fast-food (frytki, hamburgery), a także tłuszczów "trans" (powstałych w wyniku przetwarzania żywności) produktach cukierniczych (ciastka, czekolady, batony, ciasta).
Składniki mineralne i witaminy są istotnym elementem strukturalnym różnych tkanek (np. wapń - budowa kości, zębów), wpływają na procesy regulacji przemiany materii, konieczne do budowy hormonów i enzymów. Tylko dowóz urozmaiconych produktów spożywczych może gwarantować pokrycie ich zapotrzebowania w organizmie. Jednym z najczęstszych niedoborów u dzieci jest zbyt małe spożycia wapnia w diecie. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek należy pokryć produktami nabiałowymi (mleko, maślanka, kefir, jogurt naturalny, chudy ser twarogowy). Warzywa i owoce są źródłem cennych witamin i składników mineralnych - należy spożywać je codziennie. Składników mineralnych w diecie dostarczają także pieczywo i produkty zbożowe pochodzące z pełnego przemiału (produkty pełnoziarniste np. mąka wieloziarnista, pieczywo typu graham, makaron pełnoziarnisty).
Należy pamiętać także o regularnej i umiarkowanej aktywności fizycznej. Zamiast spędzania wolnego czasu w domu przed komputerem, czy telewizorem dziecko powinno często chodzić na spacery, uczęszczać na dodatkowe zajęcia pozaszkolne oraz uczestniczyć w grach i zabawach ruchowych.
Wczesne wprowadzenie właściwych nawyków żywieniowych oraz racjonalnego sposobu żywienia stanowi pewnego rodzaju ochronę przed wystąpieniem niedoboru (żelazo - anemia, wapń - osteoporoza) lub nadmiaru składników pokarmowych, będących przyczyną zwiększonego ryzyka przedwczesnego rozwoju otyłości, miażdżycy, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i innych schorzeń wynikających z wadliwego żywienia. Dla przypomnienia warto przytoczyć słynne powiedzenie Hipokratesa: "Twoje pożywienie powinno być lekarstwem, a twoje lekarstwo powinno być pożywieniem."
Roma Wojtewicz, Sylwia Wrzalska
Artykuł dla portalu mojacukrzyca.org
Masz swoją opinię na ten temat? Tu jest miejsce, gdzie możesz ją wyrazić! Pisz, komentuj i dyskutuj. Pamiętaj o tym, że nie będą tolerowane niecenzuralne wypowiedzi i wulgaryzmy.
